Người Ê Đê: Một Xã Hội Mẫu Quyền

Người Ê Đê: Một xã hội mẫu quyền ban đầu là một công trình nghiên cứu dân tộc học được nhà nghiên cứu Anne de Hauteclocque thực hiện vào năm 1962 về thiết chế xã hội của người Ê Đê, đặc biệt nhấn mạnh vào lý giải sự ràng buộc giữa các thành phần dân cư trong một xã hội “mẫu quyền”. Công trình của bà gây dấu ấn tiêu biểu ở khía cạnh thực địa, điều tra và thống kê, cũng như tham khảo kỹ lưỡng các hồ sơ luật tục, để từ các dẫn liệu thực tế tái dựng lại mô hình thiết chế sự hình thành các mối quan hệ nội tại thuộc xã hội mẫu quyền của người Ê Đê ở Đắc Lắc.

“Công trình này là kết quả của 14 tháng (từ tháng Tư năm 1961 đến tháng Sáu năm 1962) sống ở Đắc Lắc, một tỉnh cao nguyên miền Nam Việt Nam, phần lớn là nơi cư trú của người Ê Đê. Mục đích cuộc điều tra là, qua sinh hoạt của một làng, nghiên cứu tổ chức xã hội và gia đình của người Ê Đê, một xã hội thuộc ngữ hệ Nam Á, quan sát quy tắc huyết thống mẫu hệ cùng cách ở rể. Sau hai tháng ở Buôn Mê Thuột, thủ phủ của tỉnh, cuộc khảo sát đã diễn ra một năm ở Buôn Pôk, một làng khoảng 500 cư dân cách thủ phủ 22 cây số. Phần lớn tư liệu được thu thập trực tiếp tại đây bằng tiếng Ê Đê. Về những khía cạnh của tổ chức xã hội vượt quá khuôn khổ của làng, những cuộc thăm viếng ngắn ngủi ở khoảng hai mươi làng khác đã mang lại một phần bổ sung thông tin cùng những phần ghi âm và ghi chép văn học truyền miệng. Một phần tư liệu quan trọng khác được cung cấp bởi phòng lưu trữ của Tòa án luật tục mà ông Y Bhiư Enuôl, lúc ấy là lục sự, đã có nhã ý cho tôi [tác giả] sử dụng lúc tôi ở Buôn Mê Thuột.”

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA:

Một nhà nghiên cứu dân tộc học pháp lý sẽ phải tham khảo tác phẩm này, bởi những trường hợp cụ thể mà tác giả xem xét đã soi sáng tinh thần pháp lý sâu sắc của xã hội này vốn có một bộ luật tục có thể so sánh với các adat của những xã hội Nam Á khác. Bộ luật tục này đã được Sabatier phát hiện và Antomarchi dịch, nhưng trong tác phẩm này ta thấy nó sống thực như thế nào.

[...]

Việc quyết định tham gia vào đời sống hằng ngày của nhóm người bất chấp hiểm nguy theo một cách nào đó đã làm tăng giá trị của vốn sống. Chính vốn sống đó đã khoác lên các chi tiết chuyên môn nhất một hương vị quá thường vắng mặt trong rất nhiều tác phẩm. Trong quyển sách này, Anne de Hauteclocque đã biết kết hợp tính chặt chẽ khoa học với một lối viết thượng thừa và phục hồi chất máu thịt của đời sống cho những sơ đồ tri thức.

GEORGES CONDOMINAS

Người Ê Đê: Một xã hội mẫu quyền là một cuốn sách quý. Có thể coi đây là công trình nghiên cứu cơ bản nhất cho đến nay về xã hội Ê Đê, một xã hội mẫu quyền vừa điển hình vừa độc đáo (với thiết chế ngoài các thị tộc, lại có hai bào tộc, chỉ tìm thấy ở xã hội này). Súc tích mà toàn diện, chặt chẽ, cặn kẽ, rất nghiêm túc khoa học, rất kỹ càng, thận trọng, tinh tế trong cái nhìn và phân tích, đồng thời lại thật sinh động đến mức cho ta cảm giác được tiếp xúc với một cơ thể xã hội đang thật sự sống và chuyển động…

Nguyên Ngọc